Калі ўважліва паглядзець на падрабязную карту Віцебшчыны, то можна вельмi здзівіцца. Некаторыя назвы вёсак ці азёраў дазваляюць «трапіць», не выходзячы за геаграфічныя межы рэгіёну, ці на Букавіну, ці на Балканы. А можна і зусім Амерыку адкрыць!
Наш няштатны карэспандэнт Анатоль Бруцкі прапануе своеасаблівую вандроўку па карце Віцебшчыны. Ён падрыхтаваў серыю матэрыялаў, прысвечаных займальнай тапаніміцы.
У нас Байкал — не возера!
У Сенненскім раёне давялося пачуць жартоўную гісторыю. Трапіў вясковы дзядуля ў абласную бальніцу. Малады ўрач пацікавіўся: «Адкуль будзеце?» Стары адказаў: «Ды з Манголіі». Ад вялікага здзіўлення медык не паверыў і перапытаў: «Адкуль, адкуль?» І з далейшай размовы даведаўся, што ёсць, аказваецца, не так ужо і далёка ад Віцебска самая звычайная вёска з такою незвычайнай назвай. С. Шайко, старшыня камісіі па стварэнні кнігі «Памяць. Сенненскі раён», так растлумачыў яе. Паставіў тут першую хату адстаўны салдат. Ад яго і прыжылася назва, якую ён часта чуў на руска-японскай вайне.
Краіна Манголія, што ў Цэнтральнай Азіі, часткай сваёй паўночнай мяжы суседнічае з Бураціяй, дзе прывольна разляглося самае глыбокае ў свеце возера Байкал.
Як ні дзіўна, але і ад сенненскай Манголіі да Байкала рукой падаць. Бо Байкал — вёска ў Талачынскім раёне. Пасяліўся тут даўно востры на язык і нястомны ў гаворцы чалавек, вясёлы балбатун. Вось ад слова «байкаць» — выдумляць пацешныя гісторыі — і атрымаў адпаведную мянушку.
У нас на Віцебшчыне і Амерыку можна адкрыць. Да 1964 года так звалася цяперашняя вёска Краснапольцы Аршанскага раёна. Успомнім: быў тады час ідэалагічнага супрацьстаяння дзвюх сістэм, і нехта з занадта пільных апаратчыкаў западозрыў у назве нешта крамольнае. Толькі яе тут помняць. Мяркуючы па назве, вёска з’явілася, хутчэй за ўсё, у XIX стагоддзі — і на прыкметнай адлегласці ад іншых паселішчаў.
У тым жа сумным для айчыннай тапанімікі годзе на вёску Парыж Пастаўскага раёна перакінулася назва чыгуначнай станцыі Навадруцк. Ужо ў нашым стагоддзі мясцовыя жыхары дамагліся вярнуць былую назву. Паводле падання, летам 1812 года тут спыніўся на кароткі адпачынак імператар Напалеон І і, уражаны хараством краявідаў, загадаў даць назву вёсцы Парыж.
Ад 1812 года, як лічаць талачынскія краязнаўцы, вядзе адлік свайго часу і вёска Піямонт. На баку французаў ваявалі, як вядома, харваты, палякі, баварцы, вестфальцы (сяляне нашы называлі іх бяспальцамі), а таксама італьянцы… Вось нехта з апошніх, паводле яшчэ аднаго падання, трапіўшы ў палон, застаўся на нашай зямлі і нават заснаваў паселішча, назваўшы яго ў памяць пра пакінутую радзіму. П’ямонт — гэта адна з гістарычных абласцей Італіі з цэнтрам у Турыне.
У кур’ёзным фармаце
Сарны — значны чыгуначны вузел у Ровенскай вобласці, а таксама сёлы ў Львоўскай і Чаркаскай абласцях Украiны, населеныя пункты ў Люблінскім і Лодзінскім ваяводствах Польшчы. Назву дало польскае слова «сарна» — касуля. Ад гэтай жа асновы і наша Сарнаполле Полацкага раёна. З фармантамі «поль, поле» называліся шляхецкія паселішчы. Мянушку Сарна магла атрымаць прыгожая паненка з вабнай паставай. Назва з рамантычнай афарбоўкай — поле Сарны.
А вось у рускай транскрыпцыі яна падаецца ў кур’ёзным фармаце — Сорнаполье. Калі пабеларуску, дык смецце на полі. Самае прыкрае, што згубіўся першародны сэнс.
Падобнае атрымалася і з назвамі вёсак Пераслова і Пераслоўка Мёрскага раёна. Толькі з прычыны таго, што некампетэнтныя чыноўнікі пераблыталі калісьці адну літару, назвы сталі цьмянымі і незразумелымі. А аснову іх склала старажытнаславянскае імя Пераяслаў («пярэя» — пераняць і «слаў» — слава). Пад Кіевам знаходзіцца горад Пераяслаў-Хмяльніцкі, а ў Яраслаўскай вобласці Расіі — Пераслаўль-Залескі. Паселішчы даволі старажытныя. Мёрскi краязнавец А. Ермалёнак спасылаецца на карту «Русь у 1054 годзе пры Яраславе Вялікім» у атласе Н. Паўлішчава, дзе паміж Друяй і Полацкам на беразе Заходняй Дзвіны адзначаны і населены пункт Пераслаў.© Авторское право «Витьбичи». Гиперссылка на источник обязательна.
